Wrocław Główny – największa z osobowych stacji kolejowych we Wrocławiu, położona na liniach kolejowych prowadzących z południowego wschodu (Opole oraz Lubliniec) i południa (Świdnica oraz Kłodzko) na zachód (Jelenia Góra oraz Legnica), północ (Poznań) i północny zachód (Głogów), a przez stację Wrocław Nadodrze – na północny wschód (Oleśnica).
Dane ogólne
Wejście główne, od północy, mieści się przy ul. Piłsudskiego; dwa wejścia boczne na końcach głównego hallu też prowadzą na ul. Piłsudskiego, natomiast wejście tylne znajduje się po przeciwnej stronie peronów, od południa (przy ul. Suchej). Na dworcu znajduje się pięć równoległych peronów (I-IV po dwa tory, peron V z jednym torem), z peronów prowadzą po dwa wyjścia: jedno w kierunku węższego bocznego tunelu łączącego ul. Suchą z Piłsudskiego (obok dworca), drugie w kierunku równoległego tunelu głównego, prowadzącego także do głównego budynku i hallu dworcowego. Wszystkie tory i perony znajdują się ponad poziomem otaczających dworzec ulic, toteż tunele łączące obie strony dworca znajdują się na poziomie jezdni i chodników, a wejścia na perony prowadzą do góry. Tor, biegnący wzdłuż peronu V jako jedyny na tym dworcu wykorzystywany bywa do odprawiania dwóch pociągów w tym samym czasie; przez pewien czas zachodni odcinek tego toru bywał oznaczany jako tor 9, w odróżnieniu od odcinka wschodniego (w kierunku Kobierzyc i Świdnicy), oznaczanego numerem 10. Od 2001, praktyk tych i oznaczeń się już na ogół nie stosuje, z wyjątkiem rzadkich imprez okolicznościowych (pociągi specjalne, jubileusze).
Historia
Wybudowany został w latach 1855–1857 jako Dworzec Kolei Górnośląskiej i Wrocławsko-Poznańsko–Głogowskiej, zastępując położony w pobliżu (przy ul. Małachowskiego, dziś już nieczynny, wykorzystywany jako kolejowa przychodnia zdrowia oraz bocznice przy rozdzielni pocztowej) Dworzec Górnośląski (zbud. w latach 1841–1842). Projektantem był Wilhelm Grapow, architekt królewski Kolei Górnośląskich. Dworzec znajdował się wówczas na południowym skraju miasta, jego okolice były jeszcze niezabudowane. Położona w pobliżu dworca ul. Stawowa (Teich Gasse) nazwę swą wywodzi od hodowlanych stawów rybnych, do których prowadziła; stawy te zajmowały dość znaczny obszar (kilkanaście ha) ograniczony dzisiejszymi ulicami: Suchą, Gajową, Glinianą i Borowską, a dopiero za tymi stawami (później przekształconymi w „Pola Stawowe” (Teich Äcker), wzdłuż ulicy Glinianej mieściły się zabudowania podwrocławskiej wsi Lehmgruben – dziś osiedle Glinianki. Przy skrzyżowaniu ul. Suchej i Borowskiej, niedaleko tylnego wyjścia z dworca, znajduje się pomnik przyrody – dąb szypułkowy (quercus robur), mający (w 2005) ok. 180 lat; był zatem już dojrzałym drzewem nie tylko podczas rozbudowy dworca na przełomie XIX i XX wieku, ale także w czasie, kiedy dworzec powstawał; ma 461 cm obwodu pnia, 23 m wysokości, 30 m rozpiętości konarów; w 2006 nadano mu nazwę „Przewodnik”.
Główny hall dworca, widok z wewnętrznego tarasuPołudniowe wejście (od ul.Suchej) do bocznego tunelu przy dworcu;
nad tunelem stoi wagon pasażerski; w zwieńczeniu tuneluherb Wrocławia, data 1903 i częściowo zatarty niem. napis „DURCHGANG ZUR FLURSTRAßE” („PRZEJŚCIE DO UL.NIWOWEJ”, od 1945 Flurstraße nazywa się ul. Małachowskiego)Tablica Zbyszka CybulskiegoPeron na Dworcu Głównym
Pierwotna hala peronowa znajdowała się na miejscu dzisiejszego głównego hallu i przylegała do budynku dworca zbudowanego w stylupseudohistorycznym. Istniejące do dziś w tym hallu ciągnące się wzdłuż podwyższenie, wykorzystywane jako wewnętrzny taras znajdujących się tu poczekalni i jadłodajni, jest pozostałością peronu, wówczas jedynego na tym dworcu. Hall, długi na 600 stóp pruskich (około 200 m), nakryty dachem z częściowo przeszklonymi powierzchniami, stanowił swego czasu wraz z budynkiem dworcowym największą budowlę tego rodzaju w Europie. Przy bocznych wejściach znajdowały się ekspedycje bagażu, telefon i telegraf. W budynku dworca mieściła się restauracja, poczekalnia III, II i I klasy oraz dla osobistości (z osobnym korytarzem prowadzącym na peron). Przed głównym wejściem dworca urządzony był wielki plac – ogród – ul. Piłsudskiego od Stawowej na zachód nazywała się wtedy Ogrodowa (Gartenstraße); odcinek przed dworcem, wcześniej nazywający się „Zaułek Pastwiskowy” (Anger Gasse), łączący ul. Ogrodową ze znajdującym się na wschód od tego miejsca „Małym Pastwiskiem” albo „Małym Wygonem” (Der Kleine Anger), nazwano „Przy Dworcu Górnośląskim” (Am Oberschlesischen Bahnhof). Dziś na miejscu tego ogrodowego placu znajdują się podjazdy taksówek, plac manewrowy autobusów i parking; pozostałością po dziewiętnastowiecznym wystroju jest fontanna, kilka niewielkich klombów i parę drzew. W pobliżu dworca znajdował się niewielki cmentarz żydowski (zajmował trójkąt o bokach wzdłuż dzisiejszej ul. Gwarnej i Piłsudskiego; dziś na tym częściowo zabudowanym miejscu jest też m.in. kort tenisowy).
W miarę rozwoju miasta i komunikacji kolejowej wzrastało zapotrzebowanie na zwiększenie liczby odprawianych tu pociągów. Rosły też ceny działek w pobliżu dworca, następowała szybka urbanizacja okolicy, choć rejon „za torami” (patrząc od strony miasta, czyli na południe od torów) wciąż zagospodarowany był jeszcze bardzo słabo. Od połowy XIX wieku nie połączone dotychczas sieci kolei Górnośląskiej, Poznańsko-Głogowskiej, Świdnicko–Świebodzkiej, Dolnośląsko–Marchijskiej oraz Kolei Prawego Brzegu Odry (prowadzącej w kierunku Oleśnicy) łączono ze sobą tworząc współczesną sieć kolejową w mieście. Jeszcze przed wybudowaniem Dworca Głównego, w styczniu 1848 połączono ze sobą dworce Świebodzki z Górnośląskim. W następnych latach rozbudowywano połączenia tej sieci, niektóre torowiska przenosząc przy tym z poziomu ziemi na nasypy, ułatwiając w ten sposób komunikację między obiema stronami torowiska[1].
Wobec rosnących potrzeb w latach 1899–1904 znajdujące się na południe od Dworca Głównego kolejowe składy węgla zlikwidowano, i na ich miejscu wybudowano pięć nowych peronów. Pierwsze cztery perony, po dwa tory, całkowicie nakryto półokrągłymi nawowymi dachami; peron piąty przylega tylko do pojedynczego toru i nakryty jest własnym osobnym daszkiem. Ilość równoległych torowisk przebiegających przez dworzec, łącznie z manewrowymi (bez peronów) zwiększono do 13. Perony i torowiska zbudowano wyżej, niż dotychczasowe, dopasowując je do podniesionych na nasypy torowisk. Dotychczasową halę peronową przebudowano, usuwając z niej tory, obniżając posadzkę. Główna fasada dworca jest w stylu angielskiego neogotyku. W czasie przebudowy, w lipcu 1903, Wrocław został nawiedzony przez wielką powódź, podczas której – według przekazów – po dzisiejszej ul. Piłsudskiego i po placu przed dworcem pływano łodziami. Wydarzenie to jednak nie wpłynęło w znaczniejszym stopniu na realizację przebudowy. W czasie modernizacji w latach 20. XX wieku na pierwszych czterech peronach ustawiono kamienne kioski peronowe.
W czasie II wojny światowej pod powierzchnią placu przed dworcem wybudowano betonowe składy, schrony, które przez pierwsze pół wieku po wojnie były zamknięte (dopiero pod koniec XX wieku zaczęły być wykorzystywane na większą skalę, m.in. na potrzeby drobnego handlu). Inne przebudowy powojenne wiązały się z przebudową części fasady (w związku z przeznaczeniem części pomieszczeń na potrzeby komisariatu milicji) oraz z nieodwracalnym zniszczeniem części secesyjnych ozdób na korzyść modnego w pewnym okresie wystroju „nowoczesnego”.
8 stycznia 1967 na peronie III wracający z planu zdjęciowego we Wrocławiu Zbigniew Cybulski usiłował wskoczyć do ruszającego pociągu; skok ten mu się nie udał i aktor zginął pod kołami. W 30 rocznicę tego wypadku, 8 stycznia 1997 reżyser Andrzej Wajda odsłonił na tym peronie pamiątkową tablicę wmurowaną w posadzkę. W lipcu 1997, podczas powodzi tysiąclecia zalana została cała ul. Piłsudskiego wzdłuż dworca, ale ułożone wzdłuż jego zabudowań worki z piaskiem nie dopuściły wody do jego pomieszczeń naziemnych (podziemnych nie udało się zabezpieczyć), toteż ruch kolejowy przez Wrocław Główny nie został wstrzymany.
Kino dworcowe
Od 1947 (z krótkimi przerwami) funkcjonuje w budynku dworca, w jego zachodnim skrzydle, ostatnie w Europie kino dworcowe. Bywał tu m.in. Zbigniew Cybulski. W ciągu niespełna 60 lat funkcjonowania w systemie projekcji non-stop (przez niemal całą dobę co dwie godziny seans) przewinęło się przez nie ponad 7 milionów widzów.
W latach 2002–2005 kino „Dworcowe” wyświetlało filmy erotyczne. Na krótko nazwa kina zmieniona została na „Dworcoffe” i wyświetlano tu dzieła młodych twórców z łódzkiej Wyższej Szkoły Filmowej i Mistrzowskiej Szkoły Andrzeja Wajdy. W 2007 zostało zamknięte. Ponowne uruchomienie pod zarządem Akademickich Centrów Filmowych, nastąpiło w czerwcu 2008.
Rewitalizacja
W 2009 rozpisany został przetarg na opracowanie koncepcji architektoniczno-urbanistycznej rewitalizacji Dworca wraz z otoczeniem. Zwycięzcą konkursu została firma GRUPA 5 z Warszawy. Obecnie (wrzesień 2008) kończony jest projekt architektoniczno-budowlany dla tej inwestycji w części peronowej i przejść podziemnych, który obok wyboru generalnego wykonawcy inwestycji i pozwolenia na budowę jest ostatnim etapem przygotowań inwestycji przed rozpoczęciem budowy. Do końca 2009 roku ma zostać wyłoniony wykonawca prac budowlanych. Prace budowlane rozpoczęły się w kwietniu 2010: w sobotę 10 kwietnia obiekty dworca były dostępne dla publiczności po raz ostatni przed remontem. Modernizacja dworca jest współfinansowana ze środków UE (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko). Budżet projektu wynosi 162,3 mln zł (netto) w tym środki UE 113,63 mln zł.
P.S.
Jako bonus w kolejnej notce, fotki z dawnego dworca (w sumie to jego resztki)